अयोध्या
यात्रा : एउटा आत्मदर्शन र समाजको ऐना
२६ गते चैत्र २०८१ — गैडाकोटबाट महिलाहरुको सांस्कृतिक समूह अयोध्या प्रस्थान गर्दै थियो, म पनि त्यसै यात्रामा संलग्न भएँ। यो यात्रा मेरो लागि केवल धार्मिक मात्र होइन, जीवन र समाज बुझ्ने एक गहिरो अवसर बन्यो। ५० जना महिलाहरुको समूहमा म मात्र एक पुरुष थिएँ — त्यो पनि आमाको आग्रहमा। आफ्नो व्यस्त जीवनको दुई दिन छुट्याउनु सजिलो थिएन, तर सायद त्यसले नै यो यात्रा अझ अर्थपूर्ण बनायो।
हजुरआमाले
भन्नुभएको कुरा — "संस्कार र संगत राम्रो चाहिन्छ", यात्रा भरि सम्झिरहेँ।
दाउन्नेको धुलो पार गर्दै
हामी सुनौली हुँदै भारतको गोरखपुर, अनि गोरखनाथ मन्दिरमा
दर्शन गयौँ। समूहमा अयोध्याको अलावा नैनिसागर जाने कि नजाने
भनेर घण्टौं छलफल भयो, निष्कर्षविहीन।
रातको
३ बजे मच्छरले
निन्द्रा भङ्ग गरे। ढोका
झ्याल बन्द भए पनि
मच्छर चोर बाटोबाट छिर्दा
रहेछन्!
अयोध्यामा
अटो बुक गरियो — आधा
दिनको लागि १००० रुपैयाँमा
पाँच ठाउँ घुम्ने सर्तमा।
अटो चालक असाध्यै इमान्दार
रहेछन्। राम मन्दिर दर्शन
गरिसकेपछि एक नेपाली सन्तसँग
भेट भयो, जसले हामीलाई
सहयोग गर्न इच्छुक देखिनुभयो।
तर,
झन्डै १२ बजे एक
सदस्यलाई मोटरसाइकलले ठक्कर दियो। हातखुट्टामा पट्टी गरेपछि हामी आश्रम पुग्यौं।
त्यहाँ केही समयपछि विवाद
देखियो — बस्ने, नबस्ने, घुम्ने, नघुम्ने, कसैले गाली गरे, कसैले
सुनेन — सन्त गुरुलाई ती
झमेला मन परेनछ, हामीलाई
झन्डै ३०–४० मिनेट
हिडाएर नेपाली आश्रमतिर लैजानुभयो।
भोजनपछि
गुरुले आफ्ना असन्तुष्टि पोख्नुभयो। यसले मलाई गहिरो
सोचमा डुबायो — हाम्रो टिम केवल एउटा
समूह थिएन, त्यो त हाम्रो
समाजको एक झलक थियो।
हाम्रो
समाजको प्रतिनिधित्व गर्ने १० प्रकारका व्यक्तित्वहरू – एक यात्रामा देखिएको नेपाली समाज
यात्रा
भनेको गन्तव्य मात्र हैन, त्यो त
समाजको प्रतिविम्ब पनि हो। हामीले
अयोध्याको यात्रामा भेट्यौं ५० जना दिदीबहिनीहरू,
र तीमध्ये हरेकको व्यवहार, सोच, बोली र
चालचलनमा हाम्रो नेपाली समाज झल्किरहेको थियो।
तीमध्ये १० प्रकारका व्यक्तित्वहरू
विशेष थिए, जसले हाम्रो
यात्रालाई कहिले हास्यको स्रोत बनाए, कहिले सोचको खानी।
१.
आफू नबोली, अरुको कान फुक्ने – माहोल
बिगार्ने
स्वयं त चुप लागेर
बस्ने तर अरुलाई घोचपिच
गरेर विवाद सिर्जना गर्ने। यस्ता व्यक्ति समूहमा अविश्वास फैलाउने मुख्य कारण बन्छन्।
२. आफैँ बोल्ने,
अरुको नसुन्ने – अन्तर्कलहको कारण
"मलाइ थाहा छ" भन्ने
शैलीमा प्रस्तुत हुने, तर अरुको कुरा
सुन्ने धैर्य नराख्ने। यस्ता स्वभावले टिममा तालमेल बिग्रन्छ।
३. ठूलो कुरा
गर्ने, तर खर्चको बेला
हराउने – इनभिजिबल मोडका महारथी
गफमा अगाडि, तर जिम्मेवारीमा पछाडि।
बजेटको कुरामा कहिले देखिन्नन्, तर योजना बनाउने
बेलामा मुख्य भूमिकामा हुन्छन्।
४. हरेक कुरा
नकारात्मक दृष्टिले हेर्ने – 'नो' भन्ने बटन
लिएर हिड्ने
जे गरे पनि आलोचना
गर्नमै रमाउने। घाम लागे नराम्रो,
पानी परे झनै नराम्रो।
सकारात्मकता सँग टाढा रहने
स्वभाव।
५. अरुले जे
गरे पनि आफू मात्र
रमाउने – सेल्फी हिरोइनहरू
समूहको सहयोगभन्दा आफ्ना तस्बिर र रमाइलोमा केन्द्रित।
"म अयोध्यामा" भन्नु त आउँछ, तर
"हामी सँगै थियौं" भन्न
पटक्कै मन लाग्दैन।
६. जुनसुकै अवस्थामा
पनि सहयोग गर्न तत्पर – जीवनका
हिरोइनहरू
"के सहयोग गरौं?" भन्ने सोधेर मात्रै होइन, काम गरेर देखाउने।
यिनै व्यक्ति बिना यात्रा अपुरो
लाग्ने।
७. शान्त रूपमा
सबैलाई मिलाउने, कसैको आलोचना नगर्ने – मायालु समन्वयकर्ताहरू
टिममा सन्तुलन ल्याउने, कन्फ्लिक्ट सुल्झाउने र आलोचनाको सट्टा
समझदारी फैलाउने असली 'ग्लू'।
८. नेतृत्व लिएर
अघि बढ्ने – समस्यामा समाधान खोज्ने योद्धा
काम बाँडफाँडमा अग्रसर, अरुलाई पनि सँगै लिने।
"अब के गर्ने?" नभनी,
"हामी गर्छौं" भन्ने प्रेरणा दिने पात्र।
९. मनोरञ्जन र
उमंग ल्याउने – यात्रालाई उत्सव बनाउने पात्रहरू
गफ, जोक्स, रमाइलो र नाचगानका माध्यमबाट
यात्रालाई सम्झनलायक बनाउने, हाँसोका बाढी ल्याउने।
१०. अबलोकनशील र
गहिरो सोच राख्ने – साइलेन्ट
बुद्धाहरू
कम बोल्ने तर गहिरो बुझाइ
राख्ने। समय आएपछि चुपचाप
सही कदम चाल्ने र
सबैको मन जित्ने यस्ता
शान्त नायिका।
अर्थतन्त्र,
अयोध्या र नेपाल
अयोध्यामा
मैले अटो चालक, आश्रमका
संचालक, विद्यार्थी, व्यापारी, मेडिकल पसले र होटल
व्यवसायीसँग कुराकानी गरेँ। उनीहरुको अनुसार राम मन्दिर बनेपछि
अयोध्याको आर्थिक गतिशीलता झन तीव्र भएको
रहेछ। छरछिमेकका साना पसलदेखि ठूला
होटेलहरूसम्म पर्यटकको भीडले व्यापार बढेको छ। अघिल्लो वर्षभन्दा
दोब्बर आम्दानी भएको धेरैले बताए।
रोजगारी बढेको छ, स्थानीय उत्पादनको
खपत पनि बढेको छ।
हाम्रो समूह मात्रले पनि
औसतमा ५००० रुपियाँ प्रति
व्यक्ति खर्च गरेर २५००००,
साथै बस भाडामा १४००००
— कुल झन्डै ४००,००० रुपियाँ। त्यसैले मनमा
प्रश्न उठ्यो — के नेपाल साँच्चै गरिब हो कि गरिब भनी बनाइएको भ्रम हो ? सम्भावना त छ, नियत
चाहिँ चाहिन्छ।
धर्म
र अध्यात्म: एउटै हो त? कि फरक बाटो?
अयोध्याको
यात्रापछि मनमा एउटा प्रश्न
गहिरिँदै गयो — के हामी धर्म
गर्न गएका थियौं? कि
अध्यात्म खोज्न?
धर्म:
बाह्य अनुशासन
धर्म
भनेको समाजमा स्थापित मान्यता, रीतिरिवाज र आचरणहरूको समुच्चय
हो।
- यो अनुशासन, नैतिकता, र सामाजिक सद्भाव कायम राख्न बनेको संरचना हो।
- पूजा, व्रत, जात्रा, मन्दिरजस्ता कर्मकाण्डहरू धर्मको अभिन्न अंग हुन्।
तर
धर्म कहिलेकाहीं शासन गर्ने माध्यम
पनि हुन सक्छ — जसले
डर र दोषको माध्यमबाट
आचरण निर्धारण गर्छ।
अध्यात्म: भित्री शान्तिको खोज
अध्यात्म
भनेको आत्माको खोज हो — म
को हुँ? जीवनको सार
के हो?
- यो व्यक्तिगत यात्रा हो,
- जसले चित्तको शुद्धता, ध्यान, र आत्मसाक्षात्कार खोज्छ।
- यो कर्मकाण्डभन्दा गहिरो, अनुभूतिमा आधारित हुन्छ।
मुख्य भिन्नता
|
धर्म |
अध्यात्म |
|
बाहिरी
ढाँचा |
भित्री अनुभूति |
|
अनुशासन |
आत्मज्ञान |
|
परम्परा |
चेतना |
|
समाज-केन्द्रित |
आत्मा-केन्द्रित |
निष्कर्ष
धर्मले रूप दिन्छ, अध्यात्मले
सार दिन्छ।
धर्म अनुशासन हो, अध्यात्म मुक्ति।
यदि धर्म चेतनाको बाटो
बन्न सके, त्यो अध्यात्ममै
रूपान्तरण हुन्छ।
तर केवल बाहिरी कर्मकाण्डमै
अडिएर अध्यात्म नखोज्ने धर्म अधुरो हुन्छ।
हामी मन्दिर गयौं,
तर फर्कंदा आत्मामा प्रश्न उब्जियो।
त्यही क्षण, धर्म अध्यात्ममा रूपान्तरण
भयो।
यात्रा… जहाँ बाटो मात्र
थिएन, भावना पनि बगिरहेका थिए।
जीवनका केही यात्रा केवल
गन्तव्यका लागि हुँदैनन् — ती
स्मृतिका मोती संकलन गर्ने
बेला हुन्छन्।
यस यात्रामा पनि हामी केवल
सहरबाट सहर जाँदै थिएनौं,
हामी हास्य, साथ, प्रेम, प्रेरणा
र आत्मसमीक्षा बोकेर यात्रा गरिरहेका थियौं।
र त्यही बेला
— बाटो काट्ने बहानामा मैले मनमा केहि
रमाइलो गरें।
केही हाँसो झिकाउने, केही आत्माबाट निस्किएका
विधाहरू तयार पारेँ, जसले
यात्रा अझै जीवित बनायो।
रमाइलो
विधा — हाँसोको साथमा प्रेम
“घाम
लाग्यो भने निस्कन्नु, पानी
पर्यो भने लुगा सुकाउँछु”
अवार्ड
Topa Wagle — जसको
उर्जा मौसमसँग होइन, मिजाससँग चल्छ!
“एक
क्लिकमा सय फोटो” पुरस्कार
Kalpana Parajuli & Bishnu Wagle
— तस्बिर मात्र हैन, स्मृति समेट्ने
कलाकारहरू।
“धेरै
खाएर पनि स्लिम” रहस्य
पुरस्कार
Sita Poudel — स्वाद र स्टाइलको सन्तुलन
गर्ने जादूगर।
“घुम्न
होइन, गफ गर्न आएकी
हुँ!” अवार्ड
Tulasi Ghimire — यात्राको कथा बिना त
यात्रा अधुरो हुन्छ नि!
“हाम्रो
झोलाको संसार” अवार्ड
Jamuna Giri — एक झोला, अनेक
कथा।
“डान्स
सुरु हुनुभन्दा अगाडि नै नाच्ने” पुरस्कार
Bhagwati Lamsal — संगीत होइन, मुड चाहिने नर्तकी।
“जहाँ
खाली छ, त्यही सुतेर
निन्द्रा लिने” अवार्ड
Asmita & Susma Poudel — जुनसुकै स्थानलाई सुन्दर सुत्ने ठाउँ बनाउने कलाकार।
अन्तरमनबाट
जन्मिएको विधा — आत्माको सम्मान
यी विधाहरू केवल
प्रदर्शनका लागि होइनन् — यी
हाम्रो यात्रामा देखिएको आत्माको उज्यालो हुन्।
Best Manageable Personality – Durga Regmi
जसले
हर अव्यवस्थालाई मुस्कानमा व्यवस्थामा बदल्न जान्नुहुन्छ।
Most Motivated – Bhagawati Dhakal, Bhawani
Poudel, Indu Madam
जसको
जोश हेर्दा लाग्थ्यो, यात्रा अझ लम्ब्याउँ!
Most Entertaining – Devi Sigdel, Topa
Wagle, Bishnu Sigdel
हाँसोको
होस्ट, रमाइलोको रेडियो!
Best Supportive – Giri Sisters
जुनसुकै
काम होस्, “हामी छौं नि”
भन्ने सधैं तयार!
Best Dressed Lady –
जसको
पहिरनले मौन रूपमा व्यक्तित्व
बोल्थ्यो।
Most Energetic – Saraswati Pokhrel
उर्जा
जो बाँडिन्थ्यो — हाँसो, नाच र सकारात्मक
भावमा।
Silent Strength Award – Bhima Chalise & Shobha Gaire
नबोली
धेरै कुरा बोलाउने आत्माहरू।
Most Caring Personality – Shakuntala Tiwari
& Bimala Lamsal
साथको
अर्थ महसुस गराउने मातृत्व भावना।
Lifetime Inspiration – Bhawani Poudel
जसलाई
हेरेर लाग्छ — जिन्दगी सेवा, मुस्कान र समर्पणको नाम
हो।
समापनको
भाव
यात्रा एक सामूहिक आत्माको
उत्सव थियो।
कसैले हाँसो बाँड्यो, कसैले प्रेरणा —
तर सबैले स्मृति बनाउने काम गरे।
यात्रा सकियो होला, तर त्यो साथ…
त्यो भाव… त्यो हाँसो…
हाम्रा हृदयमा अमर बनिरहनेछ।
जिन्दगीका
अनुभूति र राष्ट्रप्रति गुनासो
अयोध्याको
अध्यात्मिक यात्राबाट फर्किएपछि म टोलीलाई सुनौलीमा
बिदाइ गरेर भैरहवा अफिस
लागें। बिहान सिमसिमे वर्षामा हिँड्दै गर्दा, उनीहरू किनमेलमै थिए—मन हलुका,
मुहारमा हाँसो लिई म बिदाइ
भए ।
तर
साँझ आमाको फोन आयो—"बाबु,
हामि हरु त
जाममा परेम नि !
अचानकै
मेरो मन भारी भयो।
१०
वर्षे बालकदेखि ८० वर्षका हजुरआमा
सम्म एकै बसमा, रातभर
दाउन्नेको जाममा अल्झिएका रहेछन्—बिना सहायता, बिना
जिम्मेवारी।
न सरकारको कुनै प्रतिनिधि, न
राहत—एउटा बोतल पानी
पनि उपलब्ध गराइएन।
आमाको
प्रश्नले मन छोयो
“किन यस्तो हुन्छ
बाबु?”
मेरो
जवाफ
“हजुरले
भोट हाल्नुभएको मान्छे नै अहिले प्रधानमन्त्री
हुनुहुन्छ।”
उहाँ
हाँस्नुभयो
“अबको
चुनावमा म मरेपनि भोट
दिन्न तिनलाई!”
तर…
त्यस
हाँसोभित्रको निराशा मैले देखेँ।
मनमनै
सोचे येदि आमाले
"अब कसलाई दिउँ त भोट?"
प्रतिप्रस्न गरेको भए ?
साच्चै,
मसंग उत्तर नै थिएन।
प्रकृति
आपदाहरू त आउँछन्। तर
सरकारले मौन रहनु, असंवेदनशील
हुनु, बेवास्ता गर्नु — के यो क्षम्य
छ?
कसरी
एक लोकतान्त्रिक मुलुकको सरकार यति निर्दयी र
अनुत्तरदायी हुन सक्छ?
म सोच्न बाध्य भएँ—
त्यो बसभित्र रहेका
९०% भन्दा बढी नागरिकहरूले अहिलेको
सत्ता पक्षलाई नै भोट दिएको
हुन सक्छन।
अनि
हामीले नै चुनेका हुन्
भने—
के
यो अवस्था सिर्जना हुनमा हाम्रो पनि दोष छैन
त?
हुन
त,
हामी
जहिल्यै दोष अरूलाई दिन
सिपालु छौं।
तर
अब समय आएको छ
—
सरकार
बदल्नु अघि, सोच बदल्ने।
जवाफ
खोज्नु अघि, आफ्नो निर्णयको
समीक्षा गर्ने।
देश
बदल्न सरकार मात्र होइन,
चेतना
पनि चाहिन्छ।
अन्त्यमा...
यो यात्रा केवल
राम मन्दिरसम्मको यात्रा थिएन।
यो थियो —
🕉 आध्यात्मिक
आत्मदर्शन,
समाजको यथार्थ विश्लेषण,
र
हाम्रो आफ्नै व्यवहारको सजीव प्रतिबिम्ब।
यात्राको हरेक पाइला, हरेक
संवाद र हरेक मौन
क्षणले मलाई सिकायो:
धर्म
भनेको केवल मन्दिर र
मूर्तिको पूजा होइन — त्यो
त मनको शुद्धता, व्यवहारको
सरलता र सहिष्णुताको अभ्यास
हो।
संगत
भनेको केवल साथ दिइरहने
साथीहरू होइन — त्यो हो, विपत्तिमा
नछाड्ने आत्मीयता।
समाज
भनेको केवल भिड होइन
— त्यो त हाम्रै चरित्रको
ऐना हो, जसमा हामी
हरेक दिन आफूलाई हेर्न
सक्छौं।
साँचो कुरा के हो
भने,
यो
यात्रा यात्रामात्र थिएन — यो मेरो जीवनको
एउटा पाठशाला थियो।
जहाँ मैले अध्यात्ममा शान्ति
पाएँ, समाजमा चुनौती देखेँ, र आफूभित्रका प्रश्नहरूसँग
संवाद गरेँ।
म हृदयदेखि आभारी छु
यस यात्रामा मलाई साथ दिने
हरेक मन, हरेक अनुहार,
र हरेक मुस्कानप्रति।
तपाईंहरूको साथले यो यात्रालाई स्मरणीय
मात्र होइन, जीवन्त बनायो।
धन्यवाद तपाईंहरू सबैलाई —
म सम्झिरहनेछु हरेक क्षण, हरेक
झल्को, र हरेक प्रेरणा।
सधैं सम्झनेछु —
यात्रा सकिएला, तर अनुभूति कहिल्यै
सकिँदैन।
बोधराज लम्साल
गैंडाकोट–१, नवलपुर
Email: bodhraj.lamsal@gmail.com
Mobile: 9860311433
